समुद्र किनार्‍यावर बसून लाटांचे बनणे - फुटणे बघणे हा जितका आनंददायी अनुभव आहे तितकाच विलक्षणही. हे चित्र बघणारा अनेक गोष्टींमध्ये हरवून जातो. लाटांचे एकत्र येणे, प्रचंड शक्तीने किनार्‍याकडे वाहत वादळत येणे आणि शेवटी फुटून जाणे; लाटांच्या निर्मीती आणि संपण्यातून निघणारा प्रचंड आवाज. ही एक अव्याहत प्रक्रीया असते. पाणी, आवाज आणि गतिमानतेचे सतत आवर्तन. डोळ्यांच्या शेवटच्या मर्यादेपर्यंत पसरलेले अथाह पाणी, त्याचे निळसर अथांगपण आणि बघणार्‍याने ह्या अमर्यादाला नकळत जोडलेले वैयक्तिक संदर्भ असा काहीसा प्रकार. लाटांसोबत आपणही प्रदीर्घ अंतर कापून दूरवर जाऊन पोचतो आहोत असा आभास होतो.
घेउनी दूर - दूर डोळ्याना
लाट एकेक चालली होती
हे दूर जाणे तसे निर्हेतुक असते. विचारांची गती इतर कुठल्याही गतीला मागे टाकणारी गोष्ट आहे. लाटांसोबत वाहत जाणारे विचार दूरवर न जातील तर नवलच. खूप आधी घडून गेलेल्या गोष्टी, बालपणातले पुसट संदर्भ, मागे पडून गेलेली गावे, हरवलेले लोक आणि अशा एक ना हजार अनेक वैयक्तिक अनुभवांचे गुंते उलगडत जातात. हे बघणे आणि हे विचार असूनही नसल्याप्रमाणे असतात. स्थळकाळाच्या सीमेमध्ये असून नसण्याची, जिवंत असण्याची किंवा नसण्याची अवस्था. ह्याचे कारण बहुधा निरिक्षकाचे अस्तित्व-भान विसरून जाणे हे असावे. बघणारा भानावर आला की ही अधे-मध्येची (श्रोडींगरच्या मांजराची 'क्वांटम' अवस्था ) संपून समोर दिसणार्‍या आणि इंद्रियांनी ओळखता येणार्‍या गोष्टी राहून जातात. बघणारा आणि बघितले जाणारे बहुधा एकच असावे ह्या विचाराला थेट तडा जातो तो इथेच. इथे दृष्य आणि दृष्टा अशी सीमा पाडली जाते.
एकूण बघणार्‍याचे भान ही अवस्थांतर संपवून एकाच अवस्थेत वापस खेचून घेणारी बाब असावी. एरवी दाटून असलेली एकच-एक महावस्था बघणार्‍याच्या उपस्थितीने भंग पावते. परिपूर्ण असलेल्या चित्राला मधोमध चीर पडावी आणि त्याची अनेक शकले व्हावीत असे काहीतरी. निसर्गाच्या अपरिमेय पटावर माणसाचे हे अवस्थांतर आणि ही तगमग ठरलेलीच असते. वस्तूंचे असणे , नसणे आणि सापेक्षतेच्या अनेक सिध्दांतांची उजळणी घडवून आणणारे हे अनुभव असावेत. समुद्र , डोंगरांची उत्तुंग शिखरे, दर्‍या- खोर्‍या, घनदाट जंगले माणसाला खेचून घेतात - ते बहुतेक ह्याच अनुभवांच्या मुशीतून जाण्यासाठी.
थेंबाचा समुद्र होण्याचे काय बखान
आर- पार पसरून राहिलेला विस्तार
थेंबाचा समुद्र होणे आणि समुद्राच्या अफाट विस्तारात त्याचा पुन्हा कणामध्ये विलय होणे, हा अनुभव प्रत्येकासाठी नवीन असला तरी मानवी इतिहासाइतकाच तो प्राचीन आहे. पहिल्यांदा अनुभवणार्‍याच्या कुतुहलाइतपतच त्याची नवलाई.
लेख आणि गझल
- अनंत ढवळे
घेउनी दूर - दूर डोळ्याना
लाट एकेक चालली होती
हे दूर जाणे तसे निर्हेतुक असते. विचारांची गती इतर कुठल्याही गतीला मागे टाकणारी गोष्ट आहे. लाटांसोबत वाहत जाणारे विचार दूरवर न जातील तर नवलच. खूप आधी घडून गेलेल्या गोष्टी, बालपणातले पुसट संदर्भ, मागे पडून गेलेली गावे, हरवलेले लोक आणि अशा एक ना हजार अनेक वैयक्तिक अनुभवांचे गुंते उलगडत जातात. हे बघणे आणि हे विचार असूनही नसल्याप्रमाणे असतात. स्थळकाळाच्या सीमेमध्ये असून नसण्याची, जिवंत असण्याची किंवा नसण्याची अवस्था. ह्याचे कारण बहुधा निरिक्षकाचे अस्तित्व-भान विसरून जाणे हे असावे. बघणारा भानावर आला की ही अधे-मध्येची (श्रोडींगरच्या मांजराची 'क्वांटम' अवस्था ) संपून समोर दिसणार्‍या आणि इंद्रियांनी ओळखता येणार्‍या गोष्टी राहून जातात. बघणारा आणि बघितले जाणारे बहुधा एकच असावे ह्या विचाराला थेट तडा जातो तो इथेच. इथे दृष्य आणि दृष्टा अशी सीमा पाडली जाते.
एकूण बघणार्‍याचे भान ही अवस्थांतर संपवून एकाच अवस्थेत वापस खेचून घेणारी बाब असावी. एरवी दाटून असलेली एकच-एक महावस्था बघणार्‍याच्या उपस्थितीने भंग पावते. परिपूर्ण असलेल्या चित्राला मधोमध चीर पडावी आणि त्याची अनेक शकले व्हावीत असे काहीतरी. निसर्गाच्या अपरिमेय पटावर माणसाचे हे अवस्थांतर आणि ही तगमग ठरलेलीच असते. वस्तूंचे असणे , नसणे आणि सापेक्षतेच्या अनेक सिध्दांतांची उजळणी घडवून आणणारे हे अनुभव असावेत. समुद्र , डोंगरांची उत्तुंग शिखरे, दर्‍या- खोर्‍या, घनदाट जंगले माणसाला खेचून घेतात - ते बहुतेक ह्याच अनुभवांच्या मुशीतून जाण्यासाठी.
थेंबाचा समुद्र होण्याचे काय बखान
आर- पार पसरून राहिलेला विस्तार
थेंबाचा समुद्र होणे आणि समुद्राच्या अफाट विस्तारात त्याचा पुन्हा कणामध्ये विलय होणे, हा अनुभव प्रत्येकासाठी नवीन असला तरी मानवी इतिहासाइतकाच तो प्राचीन आहे. पहिल्यांदा अनुभवणार्‍याच्या कुतुहलाइतपतच त्याची नवलाई.
लेख आणि गझल
- अनंत ढवळे
No comments:
Post a Comment