२

पडलीत किती मागे शेते हिरवाळी 

पाहतो जिथे घनदाट पांढरी आहे

जगण्याची सारी घालमेल उरलेली 

माझ्यात पुन्हा येऊन थांबली आहे 

वैतरणा माझ्या खोल अंतरामधली

बुडवेल एकदा मला माहिती आहे  

अनंत ढवळे 

An Urdu Ghazal

 کوئی کہدے تو بس بگڑتا ہوں 

ورنہ ہر گام پر پھسلتا ہوں 

پھر اسی راہ پر نکلتا ہوں 

پھر اسی کھیل میں الجھتا ہوں

اِس سے بہتر ہو کیا کے خوابوں میں 

اُس سے ملتا ہوں بات کرتا ہوں 

دھوپ ایسی سراب بھی پگھلے 

خوشق دریا سے گُھونٹ بھرتا ہوں 

دن سرکتا ہے رات ڈھلتی ہے 

ایک میں ہوں کے سر پٹکتا ہوں 

بس کے آساں ہے مجھ کو  سمجھانا 

ہر کھلونے سے جو بہلتا ہوں 

اننت ڈھَوَلے

कोई कह दे तो बस बिगड़ता हूँ
वरना हर गाम पर फिसलता हूँ 

फिर उसी राह पर निकलता हूँ
फिर उसी खेल में उलझता हूँ  

इस से बेहतर हो क्या के ख़्वाबों में
उस से मिलता हूँ बात करता हूँ 

धूप ऐसी सराब भी पिघले
ख़ुश्क़ दरिया से घूँट भरता हूँ 

दिन सरकता है रात होती है
एक मैं हूँ के सर पटकता हूँ 

बस के आसाँ है मुझको समझाना
हर खिलौने से जो बहलता हूँ

अनंत ढवळे

1

घड्याळाने उठवले एरवी उठलोच नसतो
अशी तंद्री भुलावन आज मी हललोच नसतो

उतरली धुंद डोके लख्ख उजळीने ठणकले
तसा निघलो तडक्कन एरवी निघलोच नसतो

तडकली काच डोक्यावर उन्हाने खोक पडली
उन्हाळी रंग नसता रापका फुटलोच नसतो

रटाळी वाढते दिवसेंदिवस आहे मनाची
उगा रमलो खरातर एव्हढा रमलोच नसतो

कमी नाहीत तोटे सभ्य असण्याचे कृपाळा
जरासा मी बिघडतो तर असा फसलोच नसतो  

.

अनंत ढवळे 

भाषा

जेंव्हा नासवली जाते एखादी भाषा 

तेंव्हा नासवली जाते 

                       एक उभी संस्कृती 

+

भाषेसाठी पुढे येऊ नयेत मंत्री- संत्री 

ह्यात आश्चर्य नाही — राजकारणी हा 

लोकशाहीमधला सर्वतः 

                      निरूपयोगी वर्ग आहे 

पण भाषेच्या नावे भाकरी थापणारे

लेखक, कवी, अभिनेते, गायक 

                       यांचं काय? 

+

तुमच्या डोळ्यांदेखत खोडून काढली जाते आहे

चक्रधरमहदंबाज्ञानेश्वरनामदेवएकनाथतुकारामाची भाषा

                         तुमच्याच लोकांकडून.

+

नगरसेवकाला व्हायचंय आमदार 

आमदाराला मंत्री 

मंत्र्याला बनायचंय मुख्यमंत्री 

प्रत्येकालाच चढायचंय वर

मग त्यासाठी तोडावी लागली राज्ये 

किंवा 

संपवावी लागली भाषा 

                         तरी हरकत नाही.

+

पण हे काही एकमेव संकट नाही 

भाषेपुढचं : 

ह्या आधी काय केलंय आपण 

                  — ह्यानंतरही काय करणार आहोत ? 

+

विलियम कार्लोस विलियम्सने आयुष्यभर 

खपून 

आपल्या कवितेतून साधली होती 

                       सामान्यांची भाषा 

याउलट आपण काय करतो? 

तर

उडवतो लोकभाषेची खिल्ली.

+

भाषा म्हणजे लोकायत 

लोकांनी मिळून कळत- नकळत संकलित 

केलेलं ज्ञान

भाषेचा हात धरून 

आपण  जाऊ शकतो हजार वर्षे मागे 

                      अथवा पुढे.

                      

+

प्रत्येकाला जपायचा आहे 

आपापला निहित स्वार्थ 

टिकवायचे आहेत हितसंबंध 

पण भाषेचं काय? 

कोण जपणार आहे भाषेचा पुरातन 

                        आत्मबंध.

..

अनंत ढवळे 

1

का विचारा प्रश्न आस्वादे मरा

लागले जर सोंग आहे छानसे 

 

.

अनंत ढवळे 

शॅनंडोआ नॅशनल पार्क

हे वरचे फोटो तसे जुने आहेत. व्हर्जिनियात राहात असताना जरा मोकळीक मिळाली की शॅनंडोआला जाणे हा माझा आवडीचा उपक्रम होता. हजारो एकर पसरलेलं जंगल, ब्लू रीज डोंगररांगा, स्कायलाईन ड्राईव्हचा पार्कच्या ऐन मध्यातून जाणारा रस्ता, जंगलातल्या पायवाटा हे सगळं काही मिथिकल आसल्यासारखं आहे. आठवड्याच्या मध्ये कधी जावं तर तिथे प्रचंड शांतता असते. खालच्य दरीतून येणारे विविध ध्वनी ऐकत तासंतास बसून राहणे, क्वचित सोबत वही असलीच तर काही खरडणे असा माझा वेळ जायचा. 

बरेचदा ( विशेषतः माणसांची फारशी वर्दळ नसल्यास ) हरणांची कुटुंबे बिनधास्त बाहेर, रस्त्यावर हिंडताना दिसून येतात. तशीही ही सगळी हरीण मंडळी संध्याकाळच्या वेळी मोठ्या प्रमाणात बाहेर पडतात. तुम्ही गाडीने संध्याकाळी खाली उतरून जात असाल तर अगदी जपून जावे लागते. 

बाकी हे खालचे फोटो अशातले आहेत. हिवाळा सरला असला तरी हिवाळ्याची चिन्हे पार्कमध्ये अजूनही सर्वत्र दिसताहेत.

 

पिनॅकल पिकनिक एरिया नावाचं एक सहलीचं ठिकाणं बनवलेलं आहे या पार्कात (अर्थात तिथे आणखी अशी बरीच ठिकाणं आहेत) . तिथल्या एका बाकावर जरावेळ पाठ सरळ करावी म्हणून पडलो आणि गंमत म्हणून हा फोटो काढला. नंतर बराच वेळ तिथली शांतता आणि संथ वाहणारी थंडसर हवा अनुभवली. झाडाझुडांच्या सावलीत जी झोप म्हणा अथवा ग्लानी येते ती काही भारीच मनोरम गोष्ट असते.

ह्या भागात अस्वलं असल्यानं कचराकुंड्यांवर जाड झाकणं बसवलेली आहेत. एकूण पार्कात काहीही खाल्लपिल्लं की त्यानंतर आपली जागा स्वच्छ करणे, झालेला कचरा कुंडीत टाकून देणे या गोष्टी पार्कात येणाऱ्याकडनं अपेक्षित आहेत. आणि विशेष हे की बहुतेक लोक हे सार्वजनिक शिस्तीचे संकेत आवर्जून पाळताना दिसून येतात. 

हा खालचा फोटो  एखाद्या ऍब्स्ट्रॅक्ट कवितेसारखा आहे:

थोडी कारागिरी केली, आणि ह्या फोटोतला हिवाळी एकांत अजूनच वाढला: 

मी तसा आळशी आहे - माझ्या प्रिय बायकोला आणि मुलाला मात्र फिरण्याची भारी हौस आहे. त्यांच्या सोबत मी देखील गेल्या काही वर्षात बऱ्यापैकी फिरू लागलो आहे :). 

शॅनंडोआ म्हणजे माझ्यासाठी एक प्रकारची मेडिटेटिव्ह जागा आहे. तिथे जाऊन बसलं की काही एक ऊर्जा मिळते. रानावनातून चालताना अनेक कविता आठवतात, सुचतात हे देखील आहेच. हा पार्क बनवताना बरीच गावं विस्थापित झाली होती. ती पुढे कुठे वसवली गेली असतील वगैरे विचार देखील डोकावून जातात. त्यातली बहुतेक मंडळी व्हॅलीतल्या गावांमधे जाऊन राहिली होती असे अशात वाचल्याचे आठवते.

Haiku

I woulda bought your book

but it was a hot New York evening 

and all I needed was more beer

..

monday night 

in the tavern of loneliness 

revelers drink to sadness

..

coastal town

the sun, frozen 

in a haze of time

..

a bird, perched up high

in a tree — feels the truth

it cannot explain 

..

your evocative eyes

let me know when 

to stop talking 

..

cloudy morning 

something flaps in the wind

a subdued beginning 

..

this one goes up-town

with a hub-bub of people

and their belongings 

..

a primal train scream

shards strewn astray

summer, in its full glory 

..

patter of raindrops 

like a stranger’s knock 

click clickety click

..

rainy morning wraps

the metropolis in a mist

of being and nothingness 

..

spring falters 

on the banks of 

returning cold

..

blue blue blue

a certain cold hue

my eyes won’t discern 

..

beautiful girl 

in a sub-urban metro

a dance of light and shadows 

..

sub-urban night 

slow jazz of stars

sky, a purple unfazed 

..

soft sounds of rain

a quiet evening

sleep — a distant corridor 

..

driving in rain

on quiet long nights 

the blue hum of time

..

imagination is 

a boat — weather torn

forlorn

..

soon we will forget 

the blizzards, the frost

such flows time

..

and there I see her

like a ray of sunshine

a soothing breeze 

..

like a relic of the past

a thought remains frozen 

waiting for the thaw 

..

cold cold nights 

amber hazy skies

myths re-spoke 

..

Anant Dhavale

( These, like most poems here are raw and in the making. I edit and re-edit poems before they get published anywhere.)

A poem

Another day, another time

This radiance would have swayed me

Not today, not in this moment 

This — here, now

I am content 

Watching leaves fall

Orange, red, brown

Colors of an autumn Buddha

—

Anant Dhavale

1

दोन घडी बनलो नचिकेता
प्रेषय मां यमाय म्हटलो मी 

पुन्हा नकोचा संभ्रम होता
संभ्रमात दशके जगलो मी 

चित्र पाहण्यात दंगलेलो
भंगिमेत पुरता फसलो मी 

दोन दिसांचा आहे मेळा
जगाकडे पाहुन हसलो मी 

मधेच ही वावटळ धुमसली
विरले सगळे मग विरलो मी

*

अनंत ढवळे    

 

1

मन दुखावलेला माणूस
मरू शकतो कुठल्याही व्याधीशिवाय
पत्त्यांच्या घराला हलकीच टिचकी मारल्यासारखा

ही एक सहज नैसर्गिक घटना असू शकते
वाऱ्याची झुळूक येऊन एखादे तांबूस करडे पान
फांदी सोडून निसटून जाण्यासारखी  

नंतर कोण काय म्हणेल
किंवा उर्वरित दुनियेचे पुढे काय होईल
ह्या बाबी  गौण ठरतात 

मन दुखावलेल्या माणसासाठी 
हा कल्पांत असतो
त्याच्यापुरता  

..

अनंत ढवळे 

 

मिती

उरेल मागे म्हटलो थोडे
काही दाखवण्यापुरते
काही वाखाणण्याजोगे

पडदा होता अर्धा उघडा
सूर्य शिरला थेट घरात
थंड तानदानावर थिजून बसला

जिन्यावरून खाली उतरणे
देखील असते अधोगतीच
हे ही समजू लागलंय आजकाल

काय गोंगाटंय आहे रस्ताभर
गाड्यांची नुसती रणरण
उन दुतोंडेपणा करीत कावलेलं

जरा सांभाळून चाललो
तर आलाच मागून उडाणटप्पू
वारा—  सोबत चल लेका 

मस्ती करूत म्हणायला.

.

अनंत ढवळे

वही

इथे तिथे नाही । तुझ्याकडे नाही
तुकोबाची वही । गेली कुठे 

हरवून गेला । ज्ञानोबाचा खांब
आपला आरंभ । सापडेना 

ज्ञान म्हणू ज्याला । अक्षर ती गोष्ट
डोळ्यांपुढे स्पष्ट । दिसेनाशी 

सापडले होते । काही क्षणभर
होऊन दुष्कर । निसटले 

मौज येते तुला । पळविता लोक
डोई पडे खोक । जमिनीच्या    

  .. 

अनंत ढवळे 

निब्बान — आता, इथे

हे गप्पा मारणं ह्या गळाभेटी हे मनमुराद
खळखळून हसणं;

हॅलो थँक्यू सॉरी म्हणणं

ह्या अर्धवट ओझरत्या मिठ्या
क्वचित अस्वस्थ हालचालीतनं बोलणं

कधी चेहेऱ्याआड दडून बसणं 

अधून-मधून कवितावाचनांतून भेटणं, नंतरच्या मैफिलींतून
तासंतास कवींच्या गोष्टी आठवून भावविभोर होणं 

नव्या-कोऱ्या वसंतातली प्राजक्ती हवा छातीभर भरून घेणं 

मग त्यानंतरचे अनिवार्य दीर्घसर संथशीळ प्रवास --

ह्यानंतर कायच्या पेचांमधून 

असलेल्या नसलेल्या प्रत्येक गोष्टीवर प्रश्नचिन्हे उपस्थित करणं

कधी वस्तूंच्या झगमगाटात हरखून
तर कधी महागड्या गाड्यांच्या सुसाट वेगात गुंगून 

आपआपली प्रभावाशील निब्बानं शोधणं 

एकंदरीत बहुतेक असं काहीसं असतं
हे आतल्या पोकळ्या भरण्याचे 

निर्रथक प्रयास करणं.  

.. 

अनंत ढवळे 

(माझ्या एका इंग्रजी कवितेवर आधारित. अर्थात दोनही कविता आपाल्या ठिकाणी वेगवगेळ्या आहेत)

1

चालली वितळून ही तारांगणे माझ्यापुढे
भासते नैराश्यही साधेसुधे माझ्यापुढे 

चालणे जर व्यर्थ तर मग थांबणेही व्यर्थता
हृदय काळाचे निरर्थक स्पंदते माझ्यापुढे 

-

अनंत ढवळे

गझल

उत्तररात्र पुन्हा रस्त्यावर एकांडी
कलंडून गेलेली मरणाची हाळी

लांबलांब रुतलेले औदासिन्य जुने
रीतभात सांभाळत उरलेले बाकी

थोर तुझे कारुण्य - एवढे अस्फुट का
बहुताना दरकार अगा फुंकर साधी 

एखादाच कुणी जागा नसता येथे
झोप जशी साऱ्यांवर अंताची ग्लानी 

हे अरण्य वळणावळणाने गप्प उभे
जाण बनत ओझे रस्ता दाखवणारी

..

अनंत ढवळे 

एलिटिस्ट

आपलं एलिटिस्ट जगणं

आणि आपली समाजवादी विचारसरणी
ह्यांचा मेळ बसत नाहीए हे लक्षात येणं,

किंवा -

"प्रश्न एवढा आहे
कोण आपला आहे"

ह्या / अशा सव्वीशीतल्या गझला
अजूनही भेडसावताहेत
हे उमजू येणं.

काही का असेना -

एकंदर जाणिवेत फारसा फरक पडत नाही

आपण असतो कोरडवाहू शेतकरी

हे शेतकरी असणं,
गुणसूत्रांमधून गोंदवलेलं
निघता निघत नाही.

.
अनंत ढवळे

इंग्रजी कविता- वाचन

I am one of the featured readers at the Wordshed poetry reading in Bowery (lower Manhattan) this month. I might read some of my newer stuff, let's see.